RBA là gì? Hướng dẫn chứng nhận RBA ngành điện tử

Trong hai thập kỷ gần đây, ngành công nghiệp điện tử toàn cầu đã đối diện với nhiều thách thức liên quan đến trách nhiệm xã hội trong chuỗi cung ứng. Các vấn đề như lao động cưỡng bức, thời giờ làm việc kéo dài, mức lương không tương xứng, hay tác động tiêu cực đến môi trường đã trở thành mối quan tâm lớn của các chính phủ, tổ chức xã hội và người tiêu dùng. Trước thực trạng này, năm 2004, một nhóm doanh nghiệp hàng đầu trong lĩnh vực điện tử – bao gồm HP, Dell, IBM và Cisco – đã thành lập Liên minh Công dân Công nghiệp Điện tử (EICC), sau đó đổi tên thành Responsible Business Alliance (RBA).

1. Chứng nhận RBA là gì?

Responsible Business Alliance – RBA cam kết thúc đẩy hoạt động kinh doanh có trách nhiệm trong chuỗi cung ứng toàn cầu, đã thiết lập Bộ Quy tắc Ứng xử nhằm đảm bảo các doanh nghiệp thành viên tuân thủ các nguyên tắc về lao động, an toàn và sức khỏe nghề nghiệp, môi trường, đạo đức kinh doanh và hệ thống quản lý. 

Hiện nay, RBA đã có sự tham gia của hơn 600 thành viên là các tập đoàn toàn cầu, với tổng doanh thu hằng năm vượt 8 nghìn tỷ USD, trực tiếp sử dụng hơn 21,5 triệu lao động với sản phẩm được sản xuất tại hơn 120 quốc gia (Theo RBA, 2025).

Nội dung Bộ Quy Tắc RBA bao trùm:

• Lao động và nhân sự

Bao gồm việc tuân thủ quy định về giờ làm việc, hợp đồng lao động, mức lương tối thiểu và các chính sách chống lao động cưỡng bức hay lao động trẻ em,...Ví dụ, điều chỉnh chính sách tăng ca từ 72 giờ/tháng xuống còn 40 giờ/tháng theo yêu cầu RBA, đồng thời thiết lập cơ chế phản ánh ẩn danh cho người lao động.

• An toàn và sức khỏe nghề nghiệp

Bao gồm đầu tư và trang bị hệ thống phòng cháy chữa cháy, quản lý hóa chất độc hại, đào tạo định kỳ về an toàn cho công nhân, cũng như kiểm soát các rủi ro nghề nghiệp,...

• Môi trường

Bao gồm kiểm soát chất thải rắn, nước thải, khí thải và áp dụng các biện pháp giảm phát thải carbon. Đây là nội dung có sự gắn kết chặt chẽ với các tiêu chuẩn môi trường quốc tế khác như ISO 14001 hoặc ISO 14064. 

• Đạo đức kinh doanh và hệ thống quản lý

Yêu cầu minh bạch trong mua sắm, phòng chống hối lộ, và xây dựng cơ chế quản lý rủi ro gắn với trách nhiệm xã hội,...

2. Vì sao doanh nghiệp điện tử cần chứng nhận RBA?

Việt Nam hiện nằm trong nhóm 10 quốc gia xuất khẩu điện tử hàng đầu thế giới, với kim ngạch năm 2023 đạt trên 114 tỷ USD, chiếm gần 30% tổng giá trị xuất khẩu quốc gia (Theo Thời báo Tài chính Việt Nam, 2023). Tuy nhiên, phần lớn doanh nghiệp điện tử Việt Nam vẫn đóng vai trò nhà cung ứng cấp 2 hoặc cấp 3, phụ thuộc nhiều vào các tập đoàn đa quốc gia. Để nâng cao vị thế trong chuỗi cung ứng, việc đạt chứng nhận RBA ngày càng trở nên quan trọng.

Chứng nhận RBA không chỉ là minh chứng cho sự tuân thủ trách nhiệm xã hội mà còn giúp doanh nghiệp tạo dựng niềm tin với các đối tác lớn. Ví dụ, Apple và Intel đều yêu cầu nhà cung cấp chính của mình phải trải qua đánh giá RBA trước khi ký hợp đồng dài hạn. Tương tự, Foxconn – tập đoàn sản xuất điện tử lớn nhất thế giới – đã từng bị chỉ trích nặng nề vì điều kiện làm việc khắc nghiệt, buộc họ phải cải tổ toàn diện theo chuẩn RBA để duy trì hợp đồng với Apple và HP. Những ví dụ này cho thấy, RBA đang trở thành một tiêu chuẩn “bắt buộc” chứ không chỉ mang tính tự nguyện.

3. Các cấp độ chứng nhận và tiêu chí đánh giá

RBA áp dụng chương trình Đánh giá được Xác thực (Validated Assessment Program – VAP), trong đó doanh nghiệp được chấm điểm dựa trên việc tuân thủ bộ quy tắc ứng xử. Thang điểm này phân loại thành ba cấp độ: 

• Bạc (Silver) cho doanh nghiệp đạt tối thiểu 160 điểm và yêu cầu khắc phục lỗi nghiêm trọng nhất
• Vàng (Gold) cho doanh nghiệp đạt 180 điểm trở lên và yêu cầu khắc phục tất cả các điểm không phù hợp chính
• Bạch kim (Platinum) cho doanh nghiệp đạt 200 điểm cùng với việc xử lý triệt để mọi điểm không phù hợp, kể cả nhỏ nhất.

Quá trình đánh giá thường bao gồm hai giai đoạn. Ở giai đoạn đầu, doanh nghiệp tự hoàn thành bảng câu hỏi đánh giá (SAQ) trên hệ thống RBA Online. Ở giai đoạn tiếp theo, một tổ chức đánh giá độc lập được RBA phê duyệt sẽ tiến hành kiểm tra tại chỗ, phỏng vấn người lao động và rà soát tài liệu quản lý. Đây là bước quan trọng để bảo đảm tính khách quan và minh bạch.

4. Vai trò của tư vấn trong quá trình chứng nhận RBA

Để chuẩn bị cho đánh giá RBA, doanh nghiệp điện tử thường phải thực hiện một loạt cải tiến về hệ thống quản lý, từ cập nhật quy chế lao động, tuân thủ các quy định về tiền lương, giờ làm, điều kiện làm việc, đảm bảo an toàn vệ sinh lao động, đến xây dựng chính sách chống tham nhũng và bảo vệ môi trường,.... Tuy nhiên, việc tiếp cận trực tiếp bộ tiêu chuẩn RBA vốn có cấu trúc phức tạp, dễ gây lúng túng cho doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và nhỏ.

Hiện nay RBA đang áp dụng phiên bản mới nhất là RBA 8.0.

5. Đối tượng áp dụng RBA trong ngành điện tử

Chứng nhận RBA được thiết kế chủ yếu cho các doanh nghiệp tham gia trực tiếp hoặc gián tiếp vào chuỗi cung ứng điện tử toàn cầu. Điều này bao gồm cả những tập đoàn đa quốc gia đang đặt cơ sở sản xuất tại Việt Nam, cũng như doanh nghiệp vừa và nhỏ trong nước tham gia với vai trò nhà cung ứng linh kiện, thiết bị, lắp ráp hoặc dịch vụ hỗ trợ.

Trong thực tế, phạm vi áp dụng không chỉ dừng ở các nhà máy sản xuất thiết bị điện tử như điện thoại di động, máy tính, loa và thiết bị âm thanh, bảng mạch, linh kiện điện tử, mà còn mở rộng sang các ngành có liên quan như sản xuất pin, vật liệu bán dẫn, dịch vụ logistics, bao bì, phần cứng và cả tái chế rác thải điện tử. Theo báo cáo của RBA năm 2023, có đến 72% số thành viên liên minh hoạt động trong lĩnh vực sản xuất linh kiện và 18% trong các lĩnh vực hỗ trợ khác. Điều này cho thấy bất kỳ doanh nghiệp nào có liên kết với chuỗi cung ứng điện tử đều có thể trở thành đối tượng áp dụng.

6. Các bước triển khai: Đào tạo – Tư vấn – Chứng nhận

Quy trình triển khai chứng nhận RBA thường trải qua ba giai đoạn chính: đào tạo, tư vấn và chứng nhận.

• Giai đoạn đào tạo đóng vai trò tạo nền tảng nhận thức cho cán bộ công nhân viên. Trong giai đoạn này, chuyên gia sẽ tổ chức các khóa huấn luyện về nội dung bộ quy tắc RBA, phân tích các tình huống thực tiễn và cách thức đáp ứng yêu cầu. 

• Giai đoạn tư vấn là bước chuyển từ nhận thức sang hành động. Tổ chức tư vấn sẽ tiến hành khảo sát hiện trạng, đối chiếu với yêu cầu của RBA và lập kế hoạch khắc phục và hướng dẫn tuân thủ. Các hoạt động tư vấn thường bao gồm xây dựng quy trình quản lý, chuẩn hóa tài liệu nhân sự, cải thiện điều kiện nhà xưởng, cũng như hỗ trợ doanh nghiệp triển khai hệ thống báo cáo nội bộ,...

• Giai đoạn chứng nhận diễn ra sau khi doanh nghiệp đã hoàn tất cải tiến. Doanh nghiệp sẽ thực hiện tự đánh giá (SAQ) trên hệ thống RBA Online, sau đó mời tổ chức đánh giá độc lập tiến hành kiểm tra chính thức theo chương trình VAP. Tại đây, các chuyên gia đánh giá sẽ phỏng vấn công nhân, kiểm tra hồ sơ, và quan sát điều kiện làm việc tại nhà máy. Nếu doanh nghiệp đạt yêu cầu, RBA sẽ cấp chứng nhận theo mức Bạc, Vàng hoặc Bạch kim. Thông thường, chu kỳ từ khi bắt đầu chuẩn bị đến khi được chứng nhận kéo dài từ 6 đến 12 tháng, tùy vào quy mô và mức độ sẵn sàng của doanh nghiệp.